*وبلاگ طایفه کاله*
|
شعر زیر در رابطه با کدخدای بزرگ جلکان ملا احمد احمدی کاله سروده شد. لامردون ملا احمد صد گَزهوایی خوانین مهمونِسِن با تیپ شاهی ملا احمد چادرزَید به دزاسدخون خوانین مهمونسن وا پُی سُوارون لولُمی لول خُومَی بازهم زِخُمُون مُرد اُستخونم تَش گِرِهد خاکم باد برد همه به کُرگَل کُنِن نازملااحمد به تُفنگس شیرنرجرﺃت نکرد یاهِه به جَنگِس مُوکه داکُم نیخوره زِگوشت پازِن پا بزن به نیله، لاش سی کی بیارِن اُسُکه صیادی بید خَلقون همه دیدِن هرچی کُهنه صیاد بید لاش کَش مُوبیدِن جلکون مُلک بُوُوم با خاک دالون کُجِه رَهد ملااحمد ای شیردَورون زِکوشکک تا به جلکون چادربه چادر چی ملااحمد پیدا نداد به عهد نادر قرآن ملا احمد زِ پوست آهو بِدینِس به دُهدَرِس که بِس بِنِه بو أشنیدُم پیا خووی مُرده زِ مالُم تا قیامت نیرِوِه داغِس زِیادُم ای دَدو أو بِم بِده زِ أو پینَه کُجه رَهد ملااحمد گرُزسَرسینه أشنیدُم به جلکون به ایل کاله،مُرده پیاهی هم غمخوار،هم مهموندار،هم کدخدایی نیله سَوزِ ملا احمد لَغُم کُهدَه مُردِن ملاعبدحسین دلمِ سُهدِه ملااحمد مهمون گِرِید سَربُرید میشِ کالی مندنی مهمونِسِ دیروقت ایاهِه
شعر زیر درباره شجاعت نامدارخان منجزی و سیاست هالوزال از طایفه علادیوند بهداروند و همچنین جعفرقلی خان بهداروند پسراسد خان شیر کش سروده شده است که پس از دهها سال هنوزهم در محافل و مجالس ورد زبان است. هالو زال خو ایگه زس بگرین گوش اسبونه زین بکنین خوتون یراق پوش سرآستون و زیرآستون چل چل برد برد داد زدست علی صالح مون کمیت زرد سرآستون و زیرآستون چل چل زورون تیپ سوار علادیوند رهدن به دورون هالو زال خو ایگه مگوین و مخندین اسبونتون زین کنین یراق بوندین سواری ز دیر ایا اُردیس به دیندا دروازن بگشین بگوین بفرما سر آستون بگرین دین کلونه بگرین و مکشین نومدار کلونه لامردون فرش کنین زگل خاش خاش مگهین نومدار لره بگوین قزلباش یه دستم به چو چادر سلام به زونم شراوی کر اسد تش وند به جونم یه دستم به چو چادرخان خوش اویدی کی دیده وا دست نیا نومدار عیدی
شعرزیر در وصف آمندنی بک کاله که در شکار مهارت بالایی داشت سروده شد. اَراِخوی شکار کُنی بِیَو بریم به زردِه بزنیم بَرد زَید چنبرینِه لازا به گَردِن اَراِخوی شکار کُنی بِیَو بریم به لیلَه بزنیم بَرد زَید چنبرینِه لازا به سینه اَراِخوی شکار کُنی بِیَو بریم به کُلُنچی پازَنون عَلوس عَلوس لازا به تِشنی
یادی کنیم از دلیرمردان و سنگرنشینان و سنگروریزان ، کج کلاهان و نیله سوارانی که در جنگ با شاهان ظالم نقش بسزایی داشتند سرداری همچون عبدال خان و علیمردان خان ... (روحشان شاد و یادشان گرامی باد.) اگر ایران نداشتی بختیاری چه کس می کرد در تو مرزداری اگرایران نداشت چارلنگ وهفت لنگ چه کس با دست خالی میکند جنگ اگر سردارهای بختیاری نمی بردند لشکر ز آسماری کجا مشروطیت برپا شد از دین کجا می رفت بیرون بت پرستی ابوالقاسم کجا رفت دادهایش که لرزد پهلوی از رادهایش کجا بیرق کش آن ایل چارلنگ علیمردون زند شمشیر بر سنگ کجا مهراب خان بختیاروند که هست نامش بلند همچون دماوند آری ! شما بودید که در میدان مردی بایستادید بر هر روی فردی یکی در کار زار با شاه افشار عبدال خان،زدی با تیربه سقف ارگ قندهار دگر در وقت استبداد قاجار زدی با تیر به سقف طاق دربار دگر در قفه رق در پیشروی ها بکوبیدی پوز پهلوی ها کجا در دشت شیر با دست خالی بیاوردید هزار برنو به لالی (روحتان شاد و یادتان جاودانه باد)
عکس بالا مربوط به مرحوم حافظ احمدی کاله از اولاد آمندنی بک کاله می باشد روحش شاد و یادش جاودانه باد.
سلام به بازدید کنندگان عزیز! ضمن خوش آمد گویی و خیر مقدم می خواستم خدمت شما سروران گرامی عرض کنم که این وبلاگ برای معرفی طایفه کاله و جد بزرگم آ مندنی بک کاله راه اندازی شده است. دوستان اگه سؤالی یا پیشنهادی دارند میتونن توی نظرات با اینجانب در میون بزارن. در مورد این وبلاگ نظر بدین. با تشکر از بازدید کنندگان محترم مدیریت وبلاگ کاله
معرفی طایفه کاله از ایل بزرگ بهداروند طایفه کاله یکی از تیره های علادیوند از ایل بهداروند می باشد. که دراندیکا سکونت داشته وهم اکنون درشهرجنت مکان ساکن می باشند. طایفه کاله درزمانهای پیشین ییلاق وقشلاق می کردند.محل ییلاقی آنها چلگرد،سرداب بُزآب و دول کاله دراستان چهارمحال بختیاری و شهرکرد می باشد و محل قشلاق این طایفه در اندیکا و دوراب و چیتی(سرآستان وزیرآستان) ودز اسدخان (دزملکان) در استان خوزستان می باشد و به شغل کشاورزی،دامداری و باغ داری مشغول می باشند.طایفه کاله مردانی شجاع و دلیر همانند آ مندنی بک کاله را در خود پرورانید. آ مندنی بک کاله درسال1210 هجری قمری دراندیکا دیده به جهان گشود.او قدی بلند وسینه ودستانی پهن وبازوانی قوی داشت کاردی چکابی و گرزی هشت و تفنگ انگلیسی که به پیشتو فرنگی معروف بود همراه خود داشت وی درتیراندازی مهارت بالایی داشت بدین صورت وقتی به شکارمی رفت دو پازن کوهی (بزنرکوهی) را با تفنگ نشانه می رفت ومحال بود که تیرش خطا برود. آ مندنی دو پازن زید یکی نِه دال خَرد آ مندنی بیشتر وقتش را درجنگ های ایلی می گذراند تا اینکه روزی اسدخان بهداروند ملقب به اسدخان شیرکش به او پیشنهاد داد تا در جنگ هایی که با دستور انگلیسی ها وفرانسوی ها با فتحعلی شاه قاجار و حبیب الله خان دورکی درپیش دارد او را یاری دهد . آ مندنی بک کاله پیشنهاد خان راپذیرفت.اسدخان فرماندهی مبارزات ایلی را به آ مندنی بک واگذار می نمود و در جنگهایی که با فتحعلی شاه قاجار و دورکی ها داشتند پیروز می شدند.(جنگهایی همانند کلنچی،رگ منار،شوخی یا شبیخون اندکا و نه هزار). بعداز اسد خان بهداروند فرماندهی ایل بهداروند را پسرش جعفرقلی خان بهداروند به عهده داشت. و حبیب الله خان دورکی درآن زمان ایلخانی بختیاری را به عهدۀ پسران خود جعفرقلی خان وکلبعلی خان دورکی واگذار نمود. وعمده ی اختلافات دو خان بزرگ برسر بدست آوردن حکومت در بختیاری بود. وقتی جعفرقلی خان بهداروند به جایی اردو می کشید از چهار تن ازدلاورمردان ایل بهداروند آ مندنی ، صیدال ، فرهاد و جهانبخش استفاده می کرد و فرماندهی مبارزات ایل بهداروند را به این چهارتن واگذار می کرد. جعفرقلی خان بهداروند مادرش راکی بود. وی به پشتیبانی و همراهی دایی هایش به مبارزه علیه جعفرقلی خان و کلبعلی خان دورکی برخاست.در جنگ معروف شوخی اندکا که در محل دیرو (دوراب) به وقوع پیوست اردوی دورکی ها به محاصره بهداروندها افتاد.عرصه جنگ به هر دو ایل در سال 1252 هجری قمری قوت گرفت که آمندنی،آصیدال، فرهاد،جهانبخش، آمسیح کاله و هادی در میان اردوی دورکی ها با چابک سواری و تیراندازی به میان آنها یورش بردند بعد از چند ساعت زد و خورد و نبرد شوخی آ مندنی بک کاله که نقطه عطف و هدفش کشتن کلبعلی خان دورکی بود با پیشتَو فرنگی یعنی همان (کلت انگلیسی) به سمت او شلیک کرد طوری که هر دو دست کلبعلی خان دورکی را قطع نمود. مندنی کُلَه کَزی پیشتَو فَرَنگی وَندِسِه به شاه کلبلی دستاسِ چَینی در همان لحظه آ مندنی بک با اسب باد که اسدخان بهداروند برای روز مبادا به او داده بود به همراه آ صیدال و فرهاد و جهانبخش به اردوی دورکی ها هجوم آوردند و خیلی از آنها را کشتند. اسب باد امداد نیا کچس بلنده دادمس به مندنی سی روز تنگم در این بین آصیدال و سواران در جنگ شوخی کشته شده و جان خود را از دست دادند. آمندنی بک کاله با دیدن این صحنه به طرف نعش آصیدال حرکت کرد و از روی اسب باد دستش را درون شال آصیدال برده و او را بلند کرد و بر روی اسب قرار داد و با خود از اردو خارج کرد در بین راه که به نزدیکیهای دیرو رسید توسط فردی بنام باقر تیری از لابلای پرزین به ران آمندنی اصابت کرد. بعد از چند ساعت سواران جعفرقلی خان بهداروند به هیجار او آمدند و وی را به اردوی جعفرقلی خان رساندند.جنگ دیرو که به شوخی اندیکا معروف است پایان یافت و آ مندنی بک کاله پس از چهل روز تحمل درد در منطقه گرمسیری دیرو(دوراب) دار فانی را وداع گفت و به گفته راوی قبر ایشان در پیر احمد بلد می باشد. پا زَنون شادی کُنِن دالون هِی زَنِن زار سپس بعد از آمندنی بک کاله فرزندان و نوادگان او بزرگی و کد خدایی ایل بهداروند و جلکان را به عهده داشتند یکی از آنها مرحوم ملا عبدالحسین احمدی در زمان حاج محمد قلی خان اسدی بزرگی و کد خدایی ایل بهداروند و جلکان را به عهده داشته و بعد از حادثه ای که در آن زمان منجر به مرگ او شده بود حاج محمد قلی خان اسدی برادر ایشان ملا احمد احمدی را به عنوان بزرگ و کد خدای طایفه کاله و جلکان معرفی کرد و در شهر جنت مکان کنونی جلکان آن زمان سکونت داشته بود و در سال 1342 به علت بیماری لا علاج به تهران منتقل شد و در همان جا از دنیا رفت و به گفته ی راوی در شاه عبدالعظیم تهران خاکسپاری شد. در حوالی شهر جنت مکان زمینهایی وجود دارد که به نام های ماز مندنی و لَه ملا احمد و درۀ عرب کُشُون معروف می باشند. نیله سُوارِ کَموتَری دین بافِه بافِه سُوارِس ملا احمد یَه دِر به ایل اِخورِه یکی به طایفه شهرت هایی که در طایفه کاله از ایل بهداروند وجود دارد به شرح زیر می باشد: کاله ، کاله پور ، احمدی ، ندایی ، موسی زاده ، آقایی ،آقایی فر، فاریابی ، زرده زاده ، آزادیخواه ، همتی نیا ، همتی ، باد نوروزی ، بهرامی ، جهان ، علادیوند ، میری زاده ، صابریان، فتحی، جرنگ ، کریمی ، زراعتکار ، شاهی وند ، بهداروند ، علیزاده ، آبتین ، نوروزی ، شعاعی ،حسین وند وعظیمی راد(اولاد آمَسیح کاله) ، حسن زاده ، محمدی، عابدین، کاظمی... آوازه ی اجداد برگهایی را در ایل بختیاری به افتخار ترسیم نمود همچنان که پژواک شیهۀ اسب باد و تفنگ آ مندنی بک کاله و متعاقب آن ملا عبدالحسین و ملا احمد احمدی برگ سبز ابیات حماسی این جاودان می باشد.
همه جونُم فدای بختیاری ز تاریخ کُهن مَند یادگاری به مردی مردمونش تا ندارن چه شیرن تا همیشه بیقرارن به یاد سرزمین بختیاری بکُن هیجار به یاد بختیاری تفنگا برنو و تیپ کدخدایی سَوارون غیور بختیاری ...
اسدخان بهداروند اسدخان بهداروند در زمان پادشاهی فتحعلی شاه قاجار می زیست. در زمان شاه قاجار ریاست ایل هفت لنگ به عهده ی حبیب الله خان دورکی بود. اسدخان از اطاعت خان دورکی سر پیچید و خود ادعای ریاست ایل هفت لنگ را نمود. در این رقابت و مبارزه میان ایل هفت لنگ تفرقه و دو دستگی افتاد عده ای طرفدار حبیب الله خان و عده ای از اسدخان حمایت کردند حبیب الله خان دورکی از پشتیبانی شاه قاجار برخوردار بود او شخصیتی محکم و بسیار صبور و سیاستمدار داشت اما اسدخان خشن و دارای شجاعتی کم نظیر بود مرتبا" برای شاه قاجار و حبیب الله خان ایجاد مزاحمت می کرد. اسدخان یاغی دولت بود ادعای پادشاهی می نمود به طوری که اغلب او را شاه اسد لقب می دادند دِژ اسدخان در خوزستان میان اندیکا و لالی واقع است و از حیث استحکام و سوق الجیشی بودن کم نظیر می باشد. دژاسدخان کوهی است که اطراف آن پرتگاه و فقط یک راه عبور دارد قله دژ حدود سه هکتار زمین مزروعی است. محوطه ای بسیار با صفا با درختان انبوه و چشمه های آب فراوان. بر قله دژ عمارات و ساختمان های متعددی به چشم می خورد که در آن ها اقامتگاه اسدخان و جایگاه محبوسین و اسرا و استراحتگاه سپاهیانش دیده می شود. دروازه دز حدود ۱۷ پله معمولی و ۳۴ پله از سنگ های حجاری شده دارد و دروازبان دژ فقط همین مسیر را کنترل می کرد زیرا بقیه اطراف دژ پرتگاه بود. اسدخان مرتبا" برای حکومت فتحعلی شاه ایجاد مزاحمت می کرد شاه قاجار از رفتار اسدخان به خشم آمده و محمدعلی میرزا را با عده ای جنگجو و سرباز مامور دستگیری وی نمود محمد علی میرزا با اردویش خود را به پای دژ اسدخان رساند اما استحکامات دژ و هوشیاری نگهبانان دروازه راه پیشروی به او نداد. محمدعلی میرزا اردوی خود را به فاصله ای دور منتقل کرد و خود با یک نفر به محل نگهبانی دژ رسید نگهبان به او ایست داد و او را متوقف ساخت. محمدعلی میرزا خطاب به نگهبان گفت: من برای خان پیغامی دارم. اسدخان را از موضوع مطلع کردند او پای دروازه آمد از دور محمدعلی میرزا را شناخت و به او بسیار احترام و اکرام نمود محمدعلی میرزا ماموریت خود را به اسدخان ابلاغ کرد و گفت که فتحعلی شاه با شما کار دارد. اسدخان مجددا" به دژ بازگشت و تدارک سفر و موجبات حرکت به سوی شاه را فراهم کرد. محمدعلی میرزا تعدادی اشرفی به خانواده او اعطا نمود اسدخان و شاهزاده محمدعلی میرزا حرکت کردند محمدعلی میرزا اسدخان را بسیار دوست می داشت شاهزاده از فتحعلی شاه خواهش کرد که از خطاهای گذشته اسدخان در گذرد و شاه نیز او را بخشید. پس از مدتی محمدعلی میرزا مریض شد او پنداشت که اگر بمیرد فتحعلی شاه اسدخان را خواهد کشت به همین منظور اسدخان مجددا" فرار کرد و خود را به دژ رساند مدتی در دژ باقی ماند اما شاه به خشم آمده و عده ای را به تعقیب او فرستاد روزی اسدخان به شکار رفته بود که ناگهان فرستادگان شاه از غفلت او استفاده و پس از محاصره او را دستگیر و نزد شاه بردند. شاه قاجار دستور داد تا اسدخان را زنده بگور کنند. اسدخان را به محل کندن قبر خودش بردند او مردی شجاع و تنومند بود از کندن قبر بدست چند نفر آدم ضعیف به خشم آمد بیل و کلنگ را از دست آنان گرفت و شروع به کندن قبر خود نمود این بار شجاعت اسدخان را به استحضار شاه رساندند فتحعلی شاه متعجب شده و از زنده بگور کردن او در گذشت در همین ایام شاه ایران با دولت فرانسه قرارداد نظامی داشت(سال۱٢٢٢ ه.ق) ناپلئون بناپارت جهت راهیابی به هندوستان می بایست از خاک ایران عبور کند ژنرال گاردان مامور آموزش نظامی ارتش ایران گردید چون در آن زمان برای ذوب سرب و گلوله های سربی و مسی توپ و تفنگ نیاز به ذغال بود مناسب ترین جایگاه در بختیاری بعلت وفور جنگل های بلوط و تولید هیزم و ذغال انتخاب شد. شاه قاجار که اسدخان و حبیب الله خان را به زندان انداخته بود تصمیم گرفت که در قبال آزادی این دو خان بختیاری مسئولیت تهیه ذغال را به آنان بسپارد. فتحعلی شاه آنان را از زندان آزاد نمود تا هرکدام به منطقه خود رفته و به تهیه ذغال مشغول شوند. اسدخان که این شغل و سمت را برای خود ننگ می شمرد از تهیه ذغال سرپیچی کرد اما حبیب الله خان مدتی زیادی آن کار را انجام داد تا محبوبیتی نزد شاه بدست آورد و خشم شاه را علیه اسدخان برانگیخت طولی نکشید که نیروهای دولتی با حبیب الله خان دورکی ا‍‍‍ئتلاف نموده و علیه اسخان قیام کردند. سال۱٢٢۷ ه.ق هنگامی که اسدخان همراه با ایل خود کوچ پاییزه را شروع کرده بود در محلی بنام کلنگجی واقع در زردکوه مورد محاصره قوای دولتی و توپچی های فرانسوی و ایل دورکی قرار گرفت. این سه قدرت عظیم راه عبور اسدخان و ایل بهداروند را بستند و آنان را به محاصره خود در آوردند. این جنگ که در تاریخ بختیاری کم نظیر است بنام جنگ کلنگچی معروف شد در این جنگ اسدخان و ایلش آن چنان رشادت و ایستادگی کردند که دشمنان را به شگفتی وا داشتند. وقتی ایل بهداروند در محاصره قرار گرفت اسدخان دستور داد تا احشام زیادی را کشته و از کشته ها پله هایی برای عبور از صخره ها بسازند. اسدخان به همین شیوه توانست خود و ایلش را به آنسوی زردکوه برساند در این جنگ تلفات زیادی به هر دو دسته وارد آمد. اسدخان پس از چند روز خسته و ناتوان خود را به دِژملکان (دژ اسدخان) رساند و استحکامات مهمتر و بیشتری را بوجود آورد شجاعت و دلاورمردی اسدخان در ایران کم نظیر بود او هیچ وقت زیر بار ظلم نمی رفت و تن به ذلت نمی داد. اسدخان را شاه اسد می نامیدند و به اسدخان شیرکش نیز معروف بود. می گویند روزی در بیشه ای شیری اسب او را کشت زن اسدخان گفت آن چه شیری است که اسب شیر را می کشد؟ اسدخان شمشیری به دست گرفت و روانه بیشه شد و در حالی که شیر مشغول خوردن لاشه ی اسب بود به او حمله برد و با شمشیر شیر را به هلاکت رساند. به همین منظور به اسدخان شیرکش معروف است. اسدخان هیکلی تنومند و ابروانی پرپشت داشت و چپ دست بود و کلاه نمدی سفید به سر و قبای زرد رنگ و چاکداری به تن می کرد. هیچ دشمن خارجی نتوانست بر او غلبه کند اما جای تأسف است که چند بار توسط خویشان خود دچار دردسر و آشفتگی گردید. از جمله خیانت عموزاده اش داود خان که روزی در غیاب اسدخان دِژ را به تصرف در آورد. اسدخان بیشتر عمر خود را در کشمکش ها و مبارزات دولتی و ایل سپری کرد و به علت خیانت بعضی از خویشان و بستگان خود از منطقه بختیاری خارج گردید و به ایل قشقائی پناه برد دختر اسدخان همسر مرتضی قلی خان قشقائی بود. اسدخان همواره همراه ایل ییلاق و قشلاق می نمود زمان ییلاق در منطقه چغاخور و بیرگان بسر می برد و در زمان قشلاق در محل دز ملکان (دژاسدخان) و جلکان (شهرجنت مکان) از توابع شهرستان شوشتر و گتوند می زیست. هم اکنون چندین خانوار از نژاد او بنام اسدی ها در شهرجنت مکان بسر می برند که افرادی مقتدر و خویشتن دارند و به امور کشاورزی اشتغال دارند و مورد احترام مردم هستند.
شعر بختیاری زمزمه جویبار زلالی است که از باورهای پاک انسانی – ملی و قومی سرچشمه گرفته و در شاخه ای پر خروش از بستر کهن زبان فارسی جاری است . کم بیا و کم برو ای باد شو گرد مو ترسم کافر دلی به تو ونه درد کم بیا و کم برو ای باد شب گرد من می ترسم آدم سنگدلی به تو تیر بزند شعر محلی بختیاری ، آرام و حزین در کهن سرزمینی به قدمت تاریخ انسان هوشمند و در گسترده وسیع در عرصه گاه بختیاری به حرکت فرهنگی خود که بسط ، توسعه و پایداری زبان اصیل فارسی با گویش محلی بختیاری بختیاری ادامه می دهد . کاشکی مرغی بیدم به منه حوشت ور چینم دانه برنجبه زیر کوشت ای کاش مرغی بودم در حیاط خانه ات برمی داشتم دانه های برنج اطراف کفشهایت این اشعار که در حوزه ادبیات گرفتاری و شفاهی این مردمان جایگاه ویژه ای دارد ، شعری است پرشور و روایی ، ساده ، خالی از هر گونه تصنع و بدور از صنایع پیچیده شعری با همان ساختار ادبیات فولکولوریک و برخاسته از تودهه ای عام روستایی – عشایری ولی با زبانی خلاق که کمتر تابع قواعد عروض و بیشتر در دوران هجایی سینه به سینه نسل های بعدی رسیده و شاعر و سراینده مشخص ندارند . ولی در سیر تکاملی خود با حفظ جوهره اصلی پیرایه هایی را پذیرفته و محمل اصالتهای بومی و ارزش های قومی مردمانی است که نمادی هستند عینی از عنصر کهن ایرانی . شعر محلی بختیاری با بافتی موسیقیایی که بدون موسیقی حیاتی ندارد و جلوه ای به گونه ای که آمیزش « درهم » شدن و امتزاج این دو که جدایی ناپذیرند ، با حفظ سرشت ادبیات مردمی ( فولکولوریک ) – جلوه جلایی پیدا کرده که عمق ناپیدای روح پاک انسانی در آن متجلی می شود . یقیناً و در بررسی های کارشناسانه ، به این نتیجه می رسیم که طبیعت و ساختار اشعار هجایی بالاخص سه هجایی که در مایه ها و قواعد عروض نمی گنجد ، صرفاً برای آواره خوانی است. مانند اشعار سه هجایی خسروانی باربد و نکیسا که برای موسیقی و آواز سروده می شوند و این می تواند جاپایی تاریخی باشد از پیوندهای این مردمان با ایرانیان کهن . بهار اوی وا گل گندم ( بهار آمد با گل گندم ) مو تی نا با درد تو مندم ( من تنها با درد عشق تو ماندم ) تا که مو تونه دیدم جون ز دل بریدم ( تا که ترا دیدم جان دل در راه تو نهادم ) مردم و حرف عشق ز لبت به خدا نشنیدم ( مردم آخر و حرف عشق از لبانت نشنیدم ) تمامی یا اکثر اشعار به صورت آواز و به قول بختیاری ها ( بیت خوانی ) خوانده می شود و در جای جای سرزمین بختیاری هر بیت ان به مناسبتی و برای ابراز موضوعی و بیان مکنونات قلبی با ملودی های مختلف سروده شده و آینه ای از خلقیات و روحیات این قوم دیرپا و پر تلاطم از غم و شادی ، عشق و محبت و مهربانی و بلندای کوههای سر به فلک کشیده زرد کوه ، تاراز . . . شوهه و بال رود به خدا خیلی دلنشین ( شب مه و کنار رود به خدا خیلی دلنشین است ) مو که یارم ایچو نید به خدا دلم پر ز خین ( من که محبوبم اینجا نیست دلم پر ز خون است ) عاشقی موز خوت ای به خدا غمت چه گرونه ( عاشقی برازنده خودت می باشد به خدا غمت چه سنگین است ) هر کس که عاشق نبو قدرت ندونه ( هر کس که عاشق نباشد قدر تو را نمی داند ) تقسیم بندی های معمول شعری چه از نظر محتوا و چه از نظر فرم و شکل که در ادبیات ما مشهور و محسوس و استفاده شده است . مانند تغزلی ، حماسی ، حکمتی و فلسفی در شعر بختیاری کم و بیش به چشم می خورد ، ولی آنچه که بیشتر مشهور است و با روحیات ظریف این مردمان همسازی دارد و میدان فرازی است برای شاعران و سرایندگان ناشناس ، بیابان تغزلی است که در سوز و گدازهای عاشقانه ، جدایی ها فراق و دوری ها و یا سوگیانه ها و مرثیه ها ی بسیار حزین و غم انگیز « گارکریوه» که به صورت همسرایی و هماهنگ توسط زنان و با کمک موسیقی خوانده می شود ، متجلی می شود .
افق شعر و ادبیات بختیاری اگر هم اکنون صحبت از شعر بختیاری شود همگان یادشان به یک سری دو بیتی ها ی زیبا ودوست داشتنی می افتد که بسیار گیرا جذاب پر از احساس ساده و روان هستند این دوبیتی ها دیریست که جزئی از زندگی بختیاری ها شده اند وبخیاری ها با آن انس گرفته اند این اشعار در عروسی ها و دومه لالی ها و عزاداری ها وگوگریو ها و آواز ها و....شر کت فعال دارند وعرصه را بر سایر قالب های شعری تنگ کرده اند. سایر قالب های شعری به انزوا رفته اند و فقط گاه گاهی غزل هایی یا مثنوی هایی سروده می شوند مثل آثار بهمن علاالدین یا داراب افسر ولی بازهم در اذهان بختیاری ها شعر هما ن دوبیتی است!!!! ولی این دوبیتی ها اگر چه زبانی گویا برای بیان زندگی و آرمان های بختیاری هاست ولی اشکالاتی را هم به وجود آورده است از جمله این که زبان شعر دقیقا همان زبان گفتا ر است وامروزه به شدت در شعر بختیاری نیاز به ایجاد سبک مجزای ادبی احساس می شود که بتواند ارائه دهنده ی آثار فاخر وارزشمندی باشد
به بختیاریهای اصیل و با اصالت کُر تو دونی که مو کینم سایه تو؟ مشکِ دُویُم مشکِ دُویُم مشکِ دُو! بَسکه ئی زَنگل وُ دُرگل مینِ مال هِی اِخوندِن مینِ گوشِ مو سُرو از دلاور مردیِ شیرونِ لُر سینه دارم پُر زِ رازِ بی دُرو تا اِخُم حرفی زَنُم سی مردِمون بُمْ اِگُن بی دُنگ با مَشکِ کَلو! سی یو تَرسِن زِ خووی لُر بِگُم بَستِنه وُر بیخِ تِشنی مو پَرو بُغض کِردم بَسکه خَردُم خینِ دل خین اِیاهه اِز تِیا چی اَووِ رُو یَه دِلی دارُم پُر اِز ئی روزگار دست و پامه بَستِنه به دارِ چو هِی بَرِن و هِی اِیارِن بی جهت بُم اِگُن از غیرتِ لُر چی مَگو سی یوکه دی مو نَمهنُم مینِ مال هَم اِگُن بُمْ بی کلاسی هَم چِرُو دی یونون اَو هم به حَلقُم نی کُنن لاشِ مو آبیده چی مُرده کَئو هَم زِ مالا هم زِ دِه کِردن به دَر نوکری وِردِن زِ جِنسِ لیشِ رو دَس به سینه ٬ پیلکی و بی زَوون تا که نَشناسِن لُرون نَسلُِ نو
از خود گذشتگی عاشق در اشعار بختیاری بسیار نمایان است آنجا که می گوید: چی بالَــِن یَه بال بزن بیو سر لونت جون مُو و عمر مُو بیو سر جونت یاد آور شعر نظامی از زبان مجنون در عشق به لیلی است که: از عمر من آنچه هست برجای بستان و به عمر لیلی افزای یا آنجا که می گوید: تیـَلُـم جای تیلت خُم کور بگردم قربون قد وبالات دورت بگردم برگردان: چشمانم را به جای چشمهایت در حدقه ات می نشانم و خودم با کوری زندگی میکنم. دیدگان خود را نثار معشوق می کند و خود تاریک چشم ولی روشن دل به عشق خود ادامه می دهد. اما مهمترین ویژگی شعر بختیاری را می توان پیوند عشق و حماسه دانست همان مشخصه ی که وجود آن باعث زیبایی دو چندان داستان زال و رودابه در شاهنامه ی فردوسی است. در شعر بختیاری همیشه برنو بلند و پنج تیر پرون می نالند و اسب و مادیون می تازند.به این شعر دقت بفرمایید: تفنگ دردت به جونم تفنگ بی تو نمونم تفنگ تا تـُونه دارم غم ندارم ای برارُم رقیق روز روشن شو تارم شاعر درد تفنگ را به جان می خرد و نمی خواهد بدون آن زنده باشد تفنگ برادر وفادر و رفیق شفیق شب های تار اوست. در شعر عاشق همه چیز را فدای معشوق می کند به جز تفنگ و اینجاست که عشق مغلوب حماسه می شود. هر چی دارم قربونت غیر تفنگم یه امشو مهمونتم سحر به جنگم چشم یار تفنگ است گیسوی او کمند است و تصنیف تیه کال برنو اوج این پیوند است. در اشعار لری هر جا سخن از یار است اسب و تفنگ هم به کار است. چه خش اسب کهر دولول ته پر بزنی کوک و تهی ری خدمت گل برگردان: چه خوشایند است که با تفنگ دولول و اسب کهر به شکار کبک و تیهو بپردازی و بعد بخدمت یار بروی. وردارم پنج تیر پرون برم ومازه بزنم کوک من بال سی یار تازه برگردان: تفنگ پنج تیرم را بردارم و بر فراز تپه ها بروم و کبک در حال پرواز را برای محبوب تازه وصال شکار کنم. برای عاشق و حماسه ساز لر بسی خوشایند است اگر ابزار جنگش را معشوقه به دستش دهد که از دید روانشناسی قابل توجه است. گل بیا زنارمه شال و قطارم مُردن بند تشی ننگه وبارم برگردان: مردن در بستر و کنار آتش برای من ننگ آور است ای یار تفنگ و قطار فشنگ من را برایم بیاور. بیو مِن ایلمون با زین و اسبم بده برنو طلام ای دُور به ِدسُم برگردان: ای دختر به ایل بیا واسب زین کرده ی مرا با خود بیاور و برنوی طلاییم را تو به دستم بده نقش حماسه در فرهنگ لر تا جایی است که داماد لر برای رو نمایی عروس به او خنجر مرصع هدیه می دهد. من دس آقا دوماد خنجر دونه نشون دادشه دَس عروس گو بگرش سی ری گشون در دست داماد خنجری دانه نشان است آن را به عروس می دهد و می گوید این را برای رونمایی بپذیر. همچنین( نقش کـِل ) در اشعار حماسی بختیاری نیز از این منظر قابل توجه است. مرد از زن می خواهد در هنگامه ی رزم کـِل بزند و این کـِل مارشی است که جنگجوی بختیاری را به هیجان می آورد چنانکه از زبان خان بختیاری شیر علی مردان خطاب به همسرش آمده که: بی عروس تو کـِل بزن تا مُ کنم جنگ شمشیُرم به گِل زنم سی ایل چار لنگ یا جای دیگری در تصنیف کُر بختیاری آمده که : قطارانه پر بکن بنشین بر سنگ سه تا کِل با یک بزن گِوتم بکن بَنگ برگردان :قطار تفنگت را از فشنگ پر کن و در کنار یک سنگ پناه بگیر و با کل زدن برادرت را خبردار کن. حماسه ساز بختیاری عاشق کــِل است تا جایی که در هنگام مرگ این کِل خوابش را آرام می سازد. دودری بشکن بیو به سرمزارم کِل بزن سُرو بخون واکن قطارم برگردان: ای دختر روانه شو و برسر مزارم بیا کل بزن و سرود بخوان و شال و قطارم را باز کن یـَل در شعر بختیاری (کــُر بی دا است) یعنی پسری که مادری ندارد تا در سوگ او بنالد به همین سبب هم نگرانی ندارد و شجاعتش دو چندان می شود. کر بی دا ایخوم برنو سر شون نبینه دشمنون پشتش به میدون پسر بی مادر و شجاعی می خواهم که تفنگ برنو بر شانه هایش حمایل باشد و دشمن نتواند عقب نشینی او را ببیند.
ما بخت و يار ايرانيم مهد شيران و دليرانيم زندگيمان كوچ نه همچو شهريان بي روح و پوچ كوچ يعني تكاپو نفرين بر تخت قاپو كوچ يعني جنب و جوش گله و اسب و برنو به دوش كوچ يعني دوري از ماندن و سكون رهايي از قيد زمان و مكان زندگي يعني حركت حركت براي زندگي بدور از يوغ بندگي مرز بين فصلها را حس مي كنم شب براي من براستي شب است روز آفتاب و شب ستاره هم پاي من است كوه استقامت و صلابت و استواري خود را فقط در من ديد گرما و سرما با من آشنايند دشت كف دست من است آري برف و باران رحمت خداست برمردمان ايل طبيعت همه وجود من است غم رفتن اطرافيانم واقعا" جانسوز است شادي دورو برم شادي من است معناي واقعي برادري را من مي دانم ترجمان بي ريايي را از من بپرس گفتار و رفتار آريايي را از من بپرس نفت آمد و سياهم كرد جان آمد و تباهم كرد مهمان نوازي يعني سربريدن گوسفند و كباب مايه گذاشتن از آنچه داري با احساس ناب زندگيم همچو رود جاريست نه همچو شهر يها تكراريست كوچ يعني رنجي هزار حاصلش گنجي بيشمار لباسمان همه يكيست نه همچون شما رنگي برنگ چه از لباس چه از درون لباسمان نشان يكرنگي ماست بالاتر از سياهي رنگ نيست رنگ سياه دبيت و كلاه ننگ نيست بختياري يعني كس بودن يعني ايل و تبار بودم و بودم و بودم وبود سيلي آمد آنچه داشتيم را ربود زندگي جاريم آب زلال و رواني بود شهري شد و مرداب شد بخت با من يار نشد و خواب شد از اين ترسم كه اين مرداب باتلاقي شود من در آن غرق شوم ودر روزمرگي شهر خود را تكرار كنم واين را آرام گفت اين قصه آخرين كوچ من بود
عکس زیر مربوط به ملا احمد احمدی کاله می باشد شعر زیر در مورد کدخدا ملا احمد احمدی کاله سروده شد. نیله سُوار کَموتری ، دین بافه بافهِ سُوارس ملا احمد، یَه دِر به ایل اِخورِه یکی به طایفه کَدخداون هُنَی اِرِن بِیَو رَو وا باسون هَر کُو یکی سُون کَج اِگُو بِده جوابسُون کَدخداون هُنَی اِرِن بِیَو رَو به دینسون هَر کُو یکی سُون کَج اِگُو بُگُو به سیسُون
تفنگ بختیاری وقت خَو نی تفنگ بختیاری وقت خواب نیست
پایم بشکند اگر بدون تو پا به بهشت بگذارم باید بمیرم اگر سرم را بدون تو بر سر بالش بگذارم برای روی سفید و چشمهای کال تو است طِی تَشِ عشــق مـو اَر ریس سیاهه اَنگِشت یاد تو از خاطرم نمی رود که خداوند در روز ازل خالک دماغ تو و ابروی خمیده ات و موهای پرپشتت فیل چشم ترسی از لشکر موریانه ندارد ابر را هرچه چنگ بزنی داخلش آبی نیست ما اگر غرق گناه هستیم و خداوند لج کرده است
بيد اي تهله، سايه س شرينه. بيو كولم پات پتيه. مرغي كه انجير ايخوره نوكس كجه . مو پولم ، ايسا رهگذ ر.
1- هنگام ازدواج بيشتر با گوش هايت مشورت كن تا با چشم هايت.( ضرب المثل آلماني) 52 – با قرض اگر داماد شدي با خنده خداحافظي كن . ( ضرب المثل آلماني )
نگو بختیاری بگو بختیار نگو سرفکنده بگو افتخار اگه بخت با بختیاری یار نَبید پَه کی دَر قندهار اِگُوُشید روانه شدهرسوی میدان جنگ ز آواز روُبَه نترسد پلنگ همه شالا به کَد گُرزا مِنه مُست به جنگ سخت ترزرستم هیکلا رُست زجنگ قهوه رُخ یا درسپید شت به سال یک هزاروسیصد وهشت هَمو خانا طِلا شیرون دلدار که زَیده بین یَه راست به طاق دربار توایل بیدِن غیور درکُل ایرون که مَندن جا بزرگون و دلیرون بیایید جمع بوویم تِی یَک نشینیم بگردیم مال به مال هِی یَکِ بینیم نه هرکس بیت خواند هست فایز نه هرترکی زبان افراسیاب است
داد وبیداد سی ایلُُم تَک سُواری نی دِیه شَو گِریمون ای خدا اَفتَو دِراری نی دِیه ای زمستون نیروه ای برف وسرما کُشتِمون لاله و باوینه و فصل بُهاری نی دیه دُشمِنون بختیاری پُی گرُهدِن هَم زنو اسب وزین وبرنو و شال وقطاری نی دیه بُنگ اِم یَک بُنگ برنو دی نی وُرستِه زکُه بَرده شیری به سر سینه مَزاری نی دیه نادر افشار رَو فکری بکن سی قندهار ایل آماده به جنگ و قندهاری نی دیه
شعری که درزیر مشاهده می فرمایید در رابطه با اختلافات میان دو خان بزرگ بهداروند و دورکی از طایفه هفت لنگ بختیاری که بر سر بدست آوردن ایلخانی گری در طوایف هفت لنگ بختیاری به وقوع پیوست سروده شد. زُلف سُهر به کار نیا قَوا کَمرچین آمندنی خان زَی دَر گشت مِنِه زین خُوم و هالویَلم چار تا بلیوند چوقایی شِلیتِه سُوارباز جنگِ دَروَند نال اَسب رَو نیکُنِه به راک دیرَو آمندنی پنج تیر به شُون شَو نیکُنه خَو چارسُوارچی گنجِ شیروَیدِن دَمِ تَش صیدال بک ومندنی فرهاد و جونبَش چارسُوارچی گُنجِ شیروَیدِن دَمِ دی صیدال بک ومندنی فرهاد و جُنگیر آصیدال بک ومندنی دِل زِسُوارون چپ وراست جنگ اِکُنِن چی برف و بارون آصیدال جار ایزَنِه گَو مندنی شیر جنگ به جرأت بِکُن تیروَست به تقدیر آصیدال جار ایزَنه گَو مندنی بَک سُوارسَرپیچ بِدِه جنگ سی خومِه تَک اندِکا نِ بِکُنم به چَل حینی دورکی تا زِندِه بید بِس نَنِشینِه آمندنی کُلَه کَزی پیشتَو فَرنگی وَندِسِه به شا کلبلی دستاسِ چَینی علیداد ومندنی شرم زِخدا کُن گُنَه کارو بی گُنَه ز یک سَوا کُن ستاره به سَر دِز خدا خداسِه شِکَستِ مال بَووس بیشتر رِضاسِه مون بورهمدانی سیصد نی اَرزه نومدارخون بِگوین جون تَیت به قَرضِه پَرزین سَردَره باقر به ریسِه آمندنی کَند واتِرات دیده و ندیسِه مندنی کَند واتِرات وَرگشت ودیده پَرزین و باقرِ وا یَک تنیدِه اندِکا مُدُم بُهار چَشمه بُنِه جاز دستِتِه ماری زَنا اُستا تفنگ ساز دستِتِه ماری زَنا تفنگ نَسازی مون بورهفت تیرخَرد نَوَست زِبازی صیدال بک زِباد دِرَو بورِبکُن نال دورکی بی مُرُوَت تُخمِسِه وُردار صیدال بک زِباد دِرَو بورِبکُن زین دورکی بی مُرُوَت تُخمِسِه وُرچین آکوچیرمُلا عیدی چوقا نَواری وا ویر خوس نَوَرد تِیا علادی اسب باد جَلَکون یَه وَعده جَو بِت بِدُم تا پاچِه دِز سَر دِراری اسب باد اَمداد نِیا کَچِس بُلَندِه دادُمِس به مندنی سی روز تَنگُم اسب باد اَمداد نِیا اَمروز خطا کِرد زِمِنِه سیصد سُوارتَنگِ دوجا کِرد بارِإلا احمد بِدَل پیرِس گِرا نید بِدَلی شوخی زَنُم هوشِس به جا نید خوم و هالویَلوم چارتا بلیوند بزَنُم شوخی دوجا چالنگ وهفت لنگ صیدال بک ومندنی خَردِن قُرونِ زِمِنِه سیصد سُوار جُستِن گَگونِه صیدال بک ومندنی خَردِن علی نِ توبِزَن جعفرقلی مو کلبلی نِ اُسُکِه جنگِمون بِوَست به قَلعه خواجِ چالنگون به رَم نیرَن مازِه به مازِه
ادامه شعراختلافات میان دو خان هفت لنگ دورکی و بهداروند تاریکی دَم سحر اسب گالِنیده دورکی زِ اندِکا زونی بُریدِه نال اسب گیرنیکُنِه به راک دیرَو دورکی زِاندِکا شَو نیکُنِه خَو چارسُوارچی گُنج شیررَهدِن مِنِه تَش صیدال بک ومندنی فرهاد وجونبخش چادِرامون زیدِه بین به پاچِه عباس قدارِه کَج بسته بین زِرگان چپ وراست چادِرامون زَیدِه بین به دِزاسدخون غُلامون به نَعش نشسته بین خان به نِیاسون سَر دِز سَیل ایزَنُم دیرَو دیارِه زَحم دار تَرک نظر بورچال سُوار وَی زَحم دارتَرک نظرتیرخَردِه به رونِس نَدونُم خان زَیدِسِه یا غُلامونِس دولَکی لَکِ مُنار مُردُم زِسَرما سَرُمِه زِپُشت بُرید چپ کور گَرما دولَکی لَک مُنار لَکِس هَوایِ شاهمراد سَرُمِه مَبُر تا خان بِیاهِه زَهرِمار کِلِنه کَند اَو شورِ تَنی بهداروند زِاندکا مُنارِ رُمنید مایون بورعلی تکی زِجا وُرِستا زین به دَروازه زَید به دِز نَواستا سَردِز سَیل ایزَنُم هوا پسینِه زَحم دار به سَراسب هالوم مَسیِ اسب مَنگولی مَنگولِس ستاره چی طِلا بِرچ ایزَنِه مِنِه قَداره ستاره خالَک طِلا دُری به گوشِس بُردِسِ شا کلبلی تَرسُم فروشِس ستاره خالَک طِلا دُری به ناسِ بُردِسِ شا کلبلی واپُشت نَداسِ نَه زِ تخم اسدُم بَلکُم بمیرُم صد سُوارگَردِن زَنُم جا طفل شیرُم نه زِتخم اسدم نه زِذاتِ طهماسب تیغ به ریم نیکَشُم تا روزبازخواست گَرخدا نصرت بده دَو یا بِدَستم ستارِه نِ بِوَنُم به ترک اسبم گَرخدا نصرت بده دَو یا به شُونُم ستاره نِ بِوَنُم به ترک مونُم(مایون) زُلف سُهرجنگ نیکُنه قَوا کَمرچین چوقایی صیدالِ زَی دَرگشت مِنِ زین آمندنی کُلَه کَزی پیشتَو فَرنگی چی عاشو لِرِه خورِه به مِنِ اُردی خوسِ زَیم اسبس زَیم،زَیم هردو دستس/ دورکی صیدالِ کُشت زین زَی به اسبس غرق آبیم مِنِ سُوارمُشکل بَرُم جون دست سختی شوندُمِه به کلبلی خون دست سختی شوندُمِه به خان دیرَو وَندُم به شا کلبلی به تیر پیشتَو آمندنی کُلَه کَزی پیشتَو به دستِس وندِسِه به شا کلبلی زَی هردودستِس جلکون خبر رسی جنگ وست به دیرو آ مسی به نی اکشه مندنی به پیشتو
|
About
Archivesارديبهشت 1396خرداد 1394 شهريور 1392 مرداد 1392 تير 1392 خرداد 1392 AuthorsحمیدLinks
ابزار وبلاگ
SpecificLinkDump
کاربران آنلاين:
بازدیدها :
| |||||||||||||||
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت: